Stare Juchy w obrazach Jana Kaweckiego

Jan Kawecki (05.01.1903 - 29.12.1977), z zawodu pedagog-muzyk, z powołania działacz społeczny. Jego zainteresowania to historia Mazur, folklor, a ulubione hobby to malarstwo i rysunek.Pół wieku poświęcił dokumentowaniu ludowej kultury Mazur i Suwalszczyzny. Napisał i wydał monografię "Stare Juchy - 500 lat osady" oraz był współautorem monografii Ełku - "Ełk z dziejów miasta i powiatu".

Więcej o Janie Kaweckim

Grodzisko "Zamkowa Góra"

O bytności w okolicach Starych Juch ludzi w okresie wczesnej epoki żelaza świadczy porośnięty sosnowym lasem pagórek, zwany Górą Zamkową (nad jeziorem Jędzelewo, po lewej stronie drogi do Kałtek). Był on z pewnością kiedyś pruskim grodziskiem, bądź strażnicą. Grodzisko to miało kształt góry z serpentynowatym podejściem, szczyt jej był ścięty płasko, na krawędziach powstałej w ten sposób platformy znajdowała się palisada. Badania archeologiczne wykazują, że ludzie nie przebywali tu długo. Legendy mówią co innego: miała być to jaćwieska, a może i krzyżacka strażnica jeszcze w okresie średniowiecza. Według jego badaczy było to grodzisko na kilkanaście osób. W trakcie prac wykopaliskowych w 1956 roku prowadzonych pod kierownictwem J. Jaskanisa znaleziono w tym miejscu ułamki ceramiki i grudek przepalonej gliny oraz fragmenty mocno zżartego przez rdzę żelaznego zawiasu.

Głaz narzutowy, pomnik przyrody

Z Jaćwingami związana jest legenda, dotycząca powstania nazwy osady. Ok. 500 m na wschód od kościoła, po lewej stronie torów kolejowych do Ełku znajduje się w lesie wielki głaz narzutowy z szarego granitu o długości 4,5 m; szerokości 2,25 m i obwodzie 10,61 m. Legenda mówi, iż był on pogańskim ołtarzem ofiarnym, na którym Jaćwingowie składali ofiary swoim bożkom: Perkunasowi, Petrimpusowi i Pikilusowi. Od krwi ściekającej z ołtarza - juchy - wzięła nazwę osada: początkowo zwana Juchą. Głaz ten zaliczany jest do największych na terenie Mazur. Uznany został już w okresie przedwojennym za pomnik przyrody.

Kościół w Starych Juchach

W 1487 roku powstaje w Starych Juchach parafia. Kościół zbudowany został w XVI wieku. Obecny wygląd uzyskał po remoncie i gruntownej przebudowie w 1929 roku. Na suficie kościoła do chwili obecnej wymalowany jest herb świątyni, będący jednocześnie herbem dawnych opiekunów kościoła - rodziny Pełkowskich. Herb składa się z dwóch części: górna z jeleniem jest znakiem rodowym Pełkowskich, natomiast dolna - srebrno-czarne kwadraty wskazuje na to, iż Pełkowscy byli wasalami Hohenzollernów. Ołtarz kościoła, tryptyk gotycki pochodzi z 1591 roku. Na ten okres datować możemy ambonę. Z 1647 roku pochodzą żyrandole, dzwon z 1669, natomiast organy z 1772 roku.

Chata mazurska

Chata mazurska znajdowała się pierwotnie w miejscowości Kałtki. Pochodziła z pierwszej połowy XIX wieku. Obecny budynek w Starych Juchach jest jej rekonstrukcją. w szczytowej ścianie znajdują się trzysłupowe drewniane podcienie. Jest to typowy przykład polskiego budownictwa na Mazurach.

Kościół w Grabniku

Parafia w Grabniku powstała w 1484 roku, jest więc straszą od parafii w Starych Juchach. W sprawozdaniu z wizytacji 15 października 1579 roku biskup Jan Wigand wspomina o istnieniu drewnianego kościoła w Grabniku. Zachowany do dzisiaj budynek kościoła pochodzi z 1865 roku, kiedy to dokonano gruntownej restauracji starego. Z poprzedniego budynku zachowane zostały jedynie, pochodzące jeszcze z 1565 roku, fundamenty i podpiwniczenie wieży. W latach 1945-1963 kościół podlegał parafii w Ełku, od 1963 należy do parafii w Starych Juchach. Status samodzielnej parafii w powojennych latach uzyskał kościół w Grabniku dopiero na początku lat 80-tych. 

Jezioro Szóstak

Widok z okna szkoły w Szczecinowie. Drugie pod wzgledem wielkości jezioro w Gminie Stare Juchy. Położone miedzy wsiami Orzechowo i Szczecinowo. Głębokość maksymalna 25 metrów. Powierzchnia około 490 ha.

Jezioro Jędzelewo

Jezioro na zachód od Starych Juch. Na jeziorze znajdują się dwie wyspy: duża - pagórkowata o stałym gruncie położona jest w zachodniej części jeziora. Mniejsza, o podmokłym gruncie położona jest bliżej Starych Juch. Do niedawna była wyspa pływającą, a powstała z naniesionych szczątków roślinnych przerosniętych z czasem roślinnością, krzewami i drzewami. Powierzchnia 128,59 ha. Na rysunku widok z szosy do Wydmin.

Jezioro Rogal

Jezioro obok wsi Rogale. Powierzchnia 32,25 ha. Na pierwszym planie pagórek - pojaćwieskie grodzisko zwane niekiedy "Zamczyskiem". Umocnienia jego stanowiły dwa wały ziemne. Do dziś zachował się górny, mający u podstawy pięć metrów szerokości i na dwa metry wysoki. Wierzchnie zagłębienie - misa o średnicy około 30 metrów stanowiło dobre miejsce obronne. Według badań archeologicznych przeprowadzonych w 1956 roku wynika, iż podobnie jak grodzisko w Starych Juchach, powstało prawdopodobnie w okresie wczesnego żelaza. Zamieszkiwane było przez długi okres czasu, badania archeologiczne wskazują na obecność ludzi również w okresie wczesno- i późnośredniowiecznym.

Grodzisko koło wsi Ostrów

Na obszarze gminy Stare Juchy pozostałościami grodzisk lub strażnic pojaćwieskich są wspomniane wcześniej grodziska "Zamkowa Góra" w Starych Juchach; "Zamczysko" w Rogalach oraz miejsca na północ od Gorłówka, przy nieistniejącym jeziorze; w Gorlach; na północnym krańcu jeziora Zawadzkiego; w Starych Juchach (na terenie Szlacheckiej Juchy); między Starymi Juchami i Liskami; przy jeziorze Zawindki, i największe spośród nich - koło wsi Ostrów.              

Jezioro Garbas

Jezioro na południe od Starych Juch i wsi Liski. Woda w jeziorze pierwszej klasy czystości. Pod względem położenia jedno z najbardziej urokliwych w okolicy. Wysokości względne lustra wody w stosunku do okolicznych wzgórz dochodzą do 70 metrów. Na rysunku widok z okolic Płowieckiej Góry, w chwili obecnej przesłonięty lasem.

Dawny Państwowy Ośrodek Maszynowy

Zabudowania dawnego Państwowego Ośrodka Maszynowego w Starych Juchach. 

Tekst © Michał Kawecki 1997 - 2011 Rysunki: Jan Kawecki