Jan Kawecki

Jan Kawecki (1903 - 1977) - "Kolberg z Mazur"

Z zawodu pedagog - muzyk, z powołania - działacz społeczny. Jego zainteresowania to historia Mazur, etnografia, folklor, a ulubione hobby to malarstwo, rysunek, bibliotekarstwo i filatelistyka.

Urodził się 5 stycznia 1903 roku w Suchej Beskidzkiej koło Żywca, w województwie krakowskim, na terenie ówczesnego zaboru austriackiego. W Suchej Beskidzkiej ukończył szkołę podstawową, w Wadowicach Wyższe Gimnazjum Państwowe. W 1920 roku przerywa naukę w Gimnazjum i zgłasza się na ochotnika do polskiej armii, by bronić nowopowstałą wolną Polskę przed bolszewizmem, niosącym zagładę kulturze. Po zwycięsko zakończonej ofensywie w 1920 roku wraca do domu odznaczony medalem pamiątkowym z wizerunkiem Naczelnego Wodza Józefa Piłsudskiego.

W zaborze austriackim były warunki uzyskania dobrego wykształcenia z elementami nie omijającymi kultury polskiej. Natomiast na terenie zaboru rosyjskiego w wyzwolonej ojczyźnie były największe zaniedbania, jeżeli chodzi o oświatę i kulturę. Po wyzwoleniu w 1918 roku na te tereny kierowano pedagogów wyróżniających się szeroką wiedzą, szczególnie z języka polskiego, historii i posiadających umiejętności przekazywania wiadomości i rozbudzania zamiłowania do kultury polskiej. Chodziło o wyeliminowanie antypolskiego programu wychowania zaborców. Jan Kawecki był takim pedagogiem i dlatego został skierowany do pracy w okolice Wilna, Grodna, a później Białegostoku. Ukończył Seminarium Nauczycielskie i w 1922 roku rozpoczął pracę w zawodzie nauczycielskim. Pracował w szkołach: w Raduniu koło Lidy, w Łomży i Krynkach, prowadząc jednocześnie wszechstronną działalność kulturalno-oświatową wśród młodzieży (zespoły muzyczne, chóry, koła plastyczne). W 1922 roku uzyskał w Lidzie dyplom kwalifikacyjny nauczyciela, natomiast dyplom Wyższej Szkoły Muzycznej uzyskał w Krakowie w roku 1962. Ożenił się w 1936 roku ze Stefanią Bach. Miał troje dzieci: syna Kazimierza, córkę Teresę i syna Adama. Wybuch drugiej wojny światowej zastał go w Druskiennikach koło Grodna, gdzie w latach 1936-1940 uczył w tamtejszej szkole średniej. W sierpniu 1940 roku przeniesiony zostaje do Rybnik koło Knyszyna. Podczas okupacji niemieckiej prowadził tajne nauczanie. Po wyzwoleniu we wrześniu 1944 r. organizuje polską szkołę w Rybnikach, a w 1945 roku Uniwersytet Ludowy w Krasnem, w województwie białostockim. Pod koniec 1947 roku wybiera na Ziemiach Odzyskanych Stare Juchy na siedzibę Uniwersytetu Ludowego i tu zostaje przeniesiony. Zadaniem tej placówki była repolonizacja młodzieży mazurskiej i przygotowanie jej do nowych warunków życia, i współżycia z ludnością osadniczą. W owych czasach była to praca pionierska, nie pozbawiona ryzyka i odwagi. Do chwili likwidacji Uniwersytetu w Starych Juchach, w 1952 roku, przeszkolono i przygotowano do pracy oświatowo-społecznej około 260 osób. W 1949 roku zakłada w Starych Juchach pierwsze w województwie białostockim Wiejskie Ognisko Muzyczne.

Od 1952 roku kierował Uniwersytetem Ludowym w Mikołajkach. W 1954 roku powrócił do Starych Juch, gdzie aż do przejścia na emeryturę w 1966 roku był nauczycielem w miejscowej szkole podstawowej. W tym czasie dojeżdża też do Ełku, jako nauczyciel muzyki w Liceum Pedagogicznym, potem Studium Nauczycielskim. Był nie tylko nauczycielem, ale i przyjacielem młodzieży. Po lekcjach wędrował z nią po kilkanaście kilometrów, by pokazać im miejsca związane z kulturą i historią Mazur. Działał także społecznie w radach narodowych, Związku Nauczycielstwa Polskiego, Towarzystwie Rozwoju Ziem Zachodnich, Towarzystwie Miłośników Ziemi Ełckiej. W 1956 roku był inicjatorem powstania Koła Miłośników Ziemi Ełckiej.
Po przybyciu na Mazury, urzeczony pięknem tej ziemi postanowił poszerzyć nie tylko własną wiedzę o historii i kulturze tego regionu, ale także ocalić ją od zapomnienia. Przez 30 lat gromadził książki, czasopisma, dokumenty, spisywał wspomnienia. Wędrował także po terenie w poszukiwaniu zabytków kultury mazurskiej świadczącej o polskości Mazur. Z pasją korzysta ze zbiorów bibliotek i archiwów w Ełku, Olsztynie oraz w Instytucie Sztuki Polskiej Akademii Nauk. Z czasem stał się cenionym znawcą rodzinnej ziemi poety mazurskiego Michała Kajki. Był propagatorem jego twórczości. Dla ratowania książek i rękopisów tego poety podjął działania mające na celu zorganizowanie muzeum Kajki w Ogródku. Protestował, gdy pisano o rzekomej "niemieckości" Kajki. Spowodował, że Wańkowicz w kolejnym wydaniu "Na tropach Smętka" usunął nieprawdziwe opinie o rodzinie Kajki. Udowodnił, że w kartotekach niemieckich Kajkowie figurowali jako zawzięci Polacy, którzy opierali się germanizacji. Propagował znajomość oryginalnego języka Mazurów. Krzewił idee, iż "nie ma Mazur bez Polski i Polski bez Mazur". Bolało go, że władza PRL-owska pozbawiona była taktu i tolerancji wobec Mazurów. Ich wyjazdy do Niemiec były dla Jana Kaweckiego trudnym przeżyciem i niezrozumiałą decyzją.

Zamiłowania folklorystyczne wyniósł z pobytu w Łomży. Spisywał piosenki kurpiowskie, notował melodie z okolic Puszczy Knyszyńskiej. W Starych Juchach i Mikołajkach zbierał od mieszkańców piosenki i gawędy, poznawał specyficzną mazurską kulturę ludową i tutejsze obyczaje. Z jego zbiorów korzystało Muzeum Okręgowe w Olsztynie. Odkrył mazurską śpiewaczkę ludową Charlottę Ludorf, u której ekipa Państwowego Instytutu Sztuki PAN zarejestrowała na taśmie magnetofonowej ponad sto oryginalnych pieśni i opowiadań mazurskich. W liście do przyjaciela w 1956 roku pisał: "... wędruję nadal po moim terenie i zbieram, szukam, łażę, bo to już resztki, a i te uciekają."

Jako malarz amator malował głównie pejzaże mazurskie i suwalskie akwarelą, pozostawił też szereg rysunków zabytkowych chat mazurskich i innych obiektów. Jan Kawecki nie tylko zbierał materiały, pisał także i publikował liczne prace. Do najważniejszych należy monografia "Stare Juchy - 500 lat osady" wydana w 1966 r. Współredagował monografię Ełku: "Ełk - z dziejów miasta i powiatu". Napisał i opublikował blisko 100 artykułów drukowanych w prasie olsztyńskiej ("Słowie na Warmii i Mazurach", "Komunikatach Mazursko-Warmińskich"), białostockich "Kontrastach" i ogólnopolskiej "Literaturze", gdzie zamieścił między innymi opis wesela augustowskiego. Dla zespołu amatorskiego w Starych Juchach przygotował scenariusz widowiska folklorystycznego - "Palinocki". Pośród nie wydanych materiałów znalazła się monografia parafii Stare Juchy, materiały do historii szkolnictwa w powiecie ełckim, projekt przewodnika po Starych Juchach. Będąc na emeryturze nie zaniedbał pracy publicystycznej, a wręcz przeciwnie był pochłonięty praca badawczą. W 1970 roku w konkursie Centralnej Komisji do spraw Upowszechniania Kultury za napisany pamiętnik zdobywa II nagrodę.

Niemal do końca życia walczył z miejscową władzą o zachowanie wspaniałej architektury mazurskiej, wkomponowanej w całość zabudowy Starych Juch. Korespondował z Ministrem Kultury i Sztuki, profesorem Wiktorem Zinem. Minister Zin w porozumieniu z Urzędem Wojewódzkim mianował Jana Kaweckiego społecznym kustoszem zabytkowej architektury Starych Juch. Wiele z jego zabiegów spełzło jednak na niczym. Zajmował się również turystyką i sportem. Wniósł duży wkład w rozwój Ludowych Zespołów Sportowych na terenie gminy. Pół wieku poświęcił dokumentowaniu ludowej kultury na ziemiach Podlasia, Kurpi, Mazowsza, Mazur i Suwalszczyzny. Utrwalił na piśmie blisko 500 pieśni ludowych, w tym około 300 mazurskich. Wiele z nich przekazał Państwowemu Instytutowi Sztuki PAN w Warszawie. Słusznie w środowisku nauczycielskim otrzymał przydomek "Kolberg z Mazur". Za pracę zawodową i społeczną został odznaczony: Złotym Krzyżem Zasługi, Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, Odznaką Zasłużonego Nauczyciela PRL, Odznaką Zasłużonego Działacza Kultury, Złotą Odznaką ZNP i innymi. Zmarł 29 grudnia 1977 roku w Warszawie, pochowany został na cmentarzu w Starych Juchach. Rada Gminy Stare Juchy doceniła jego zasługi i jego imieniem nazwała Gminny Ośrodek Kultury w Starych Juchach. Wiele cennych dokumentów i materiałów żona przekazała do Ośrodka Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Olsztynie.